Жылжымайтын мүлікпен байланысты жиі кездесетін алдау тәсілдері мен қауіптен қорғану жолдарын түсіндіреміз.

Сенімхат арқылы үй сату

Мүлік иесі шалғайға кетіп, үйін сату туралы еш ойы болмаса да, жағдайды қадағалай алмайтындықтан, алаяқтар жалған құжат жасауы мүмкін және үй иесі баспананы күту, басқару құқығын біреуге беріп, ол адам құзырын арттыруы мүмкін. Кейде үй иесі де қылмыстық топқа мүше болады.

Не істеу керек

  • Сенімхат мәтінін мұқият оқу. Құжат үйді күту не пайдалануға емес, сатуға құқық беретініне көз жеткізу.
  • Сенімхаттың шынайы екенін растау үшін оны рәсімдеген нотариусқа барған жөн. Үй иесімен кездесіңіз, ол алыста болса, видеоқоңырау шалып, мүлікті өз еркімен сатайын деп отырғанына көз жеткізіңіз. Негізі, оның келісімін видеоға жазып алған дұрыс.
  • Үй иесімен тікелей байланысу мүмкін болмаса, мәміле жасаудан бас тартыңыз.

Нюанстар
— Сенімхаты жалған үйді алаяқтар тездетіп «тазартуға» тырысады да, қысқа уақыт аралығында бірнеше мәміле (сыйға тарту, сатып алу-сату) жасайды. Сондықтан бір-екі жылда баспана бірнеше рет сатылса не сыйға берілсе, абай болыңыз.
—Жылжымайтын мүлік иесі кез келген уақытта сенімхат күшін жоюға құқылы, ал дүниеден өтсе, құжат автоматты түрде күшін жояды.
— Сенімхат мерзімі ұзақ деп жазылса да, ол берілген сәттен бастап үш жыл жарамды. Ал мерзім көрсетілмесе, бір жыл ғана күшінде болады. Берілген күні жазылмаған сенімхат жарамсыз саналады.

Жалға алған үйді сату

Алаяқ баспананы ұзақ уақытқа жалға алады, үй иесінің жеке куәлігі мен құқық беретін құжаттарды қолдан жасап (кейде дубликат алады), сатуға қояды. Содан кейін үй алмақ болған бірнеше адамнан кепілақы сұрайды.

Тағы бір тәсіл — өзі жалға алған мүлікті барынша көп кісіге қайта жалға беру. Мұндай жағдайда қылмыскер бәрінен бірнеше айға алдын ала төлем жасауды талап етеді.

Не істеу керек

  • Үй иесінің жеке куәлігі мен құқық беретін құжаттарын egov.kz арқылы тексеру.
  • Сатушы бір-екі ай бұрын үй иесі атанса, бұрынғы иесіне хабарласып, расымен сатқанына көз жеткізу.
  • Құжат дубликаты арқылы үй сатып алғанда оны берген органнан хабар алған жөн.

Нюанстар
— Сатушының жеке куәлігінде де, құқық беретін құжаттарында да ешқандай қате, түзету, айырмашылық болмау керек.
— Жеке куәліктегі фото анық, құқық беретін құжаттағы мәлімет пәтер техапаспортындағы дерекке толық сәйкес болуға, ал мөр мен қолтаңба анық әрі түпнұсқа болуға тиіс.

Кепілде тұрған және пайдалануға тыйым салынған үйді сату

Мұндай схеманы әдетте ипотекасын төлей алмаған не қарызға белшеден батқан үй иелері қолданады. Банк жылжымайтын мүлікті сатуға дайындап жатқанда олар мүлікті пайдалануға тыйымның күшін жоятын сот шешімін не кепілден шығару туралы құжатты қолдан жасайды немесе алақол нотариуспен келісіп, жалған ауыртпалық туралы анықтама алады.

Не істеу керек

  • Үй иесімен бірге ХҚКО не egov.kz-тен ауыртпалық туралы анықтама алу. Онда мүлік иелері ғана емес, меншік құқығы берілген уақыт, үй кепілде тұрғаны не пайдалануға тыйым салынғаны туралы мәліметтер болады.
  • Егер бұрын тыйым салынып, кейін оның күші жою туралы сот шешімі шыққан болса, Жоғарғы сот сайтындағы «Сот кабинеті» арқылы тексерген жөн. Сонымен қатар соңғы 3-5 жылда сот қатысуымен дау-дамай болмағанына көз жеткізіңіз.
  • Ауыртпалық бар-жоғын тексеретін сенімді нотариус арқылы мәміле жасаған дұрыс.

Сатушыдан мына құжаттардың түпнұсқасын сұраңыз:

  • құқық беретін құжаттар (сатып алу-сату, сыйға тарту, айырбастау, жекешелендіру келісімшарты, мұрагерлікке құқық туралы куәлік және т.б.);
  • баспананың техпаспорты;
  • ауыртпалық туралы анықтама. Жылжымайтын мүлік кепілде тұрса, кепіл ұстаушының келісімшарт жасау және оған қол қоюға берген келісімі керек;
  • жеке куәлік;
  • үй иесі некелеспегенін нотариус растаған құжат. Егер некеде болса, әйелінің/күйеуінің келісімі қажет. Ажырасқан жағдайда мүлік бөлу туралы сот шешімі сұралады, онда мүлікке қатысты шағым болмауға тиіс;
  • кәмелетке толмаған мүлік иелерінің туу туралы куәлігі;
  • сатушының психикалық жағдайына қатысты күмән туса не тым кәрі кісі болса, сатушының психикалық денсаулығы туралы медициналық мекеме берген анықтама;
  • үй иелерінің бірі кәмелетке толмаған, мүгедектігі бар немесе қабілеті жоқ болса, қамқорлық және қорғаншылық органдарының рұқсаты.

Мемлекеттік бағдарлама бойынша үй сату

Әккі қулар өзін әкімдік, тұрғын үй не жер қатынастары басқармасының қызметкерімін деп таныстырып, нарықтағыдан әлдеқайда арзан бағада үй алуға немесе кезекті жылжытуға көмектесетінін айтады. Бұл қызметі үшін олар кепілақы сұрайды. Мұндай жағдайда ақшаны қайтару қиын, өйткені алданған азаматтың өзі заңды бұзған болып саналады.

Не істеу керек

  • Мемлекеттік бағдарлама бойынша жылдам үй, жер алып берем дегендерге сенбеген абзал. Бұл процеске орта есеппен 15 жыл кетеді.
  • Полицияға жүгіну қажет.