2025 жылы ипотека арзандай ма? Ол үшін не өзгерту қажет? Қазақстандағы ипотекаға қандай өзгерістер қажет? Krisha.kz бұл туралы Қазақстан қаржыгерлер қауымдастығынан (ҚҚҚ) сұрады.

ҚҚҚ қаржы нарығының 128 қатысушысын біріктіреді: банктер, сақтандыру, ипотекалық, лизингтік компаниялар, микрокредиттік ұйымдар, ломбардтар, «БЖЗҚ» АҚ және басқалары.

— Ипотека мөлшерлемесінің төмендеу ықтималдығы бар және бұл көп жағдайда елдегі макроэкономикалық жағдайлар мен тұрғын үй құрылысы мен сатып алуды ынталандыру жөніндегі мемлекеттік саясатқа байланысты болады, — деп мәлімдеді қауымдастықтың бас талдаушысы Рамазан Досов.

Ипотеканы жеңілдету шарттары

  • Инфляцияны баяулату. Төмен және тұрақты инфляция Ұлттық банкке базалық мөлшерлемені төмендетуге мүмкіндік береді, бұл банктерге ипотекалық мөлшерлемені төмендетуге негізі болады.
  • Халықтың нақты табысының өсуі. Бұл несие алушының кредит тәуекеліне байланысты.
  • Тек мұқтаждарға арналған жеңілдікті бағдарламаларды азайту.
  • Тұрғын үй секторындағы нарықтық механизмдерді екінші деңгейлі банктерге тең жағдай жасау арқылы қалпына келтіру.

Ипотека әртүрлі болуы керек

Маманның пікірінше коммерциялық ипотека жеңілдікті бағдарламалармен бәсекелесе алмайды.

Қаржыландыру көздеріне байланысты олардың баға шарттары айтарлықтай өзгеше:

— Жеңілдікті ипотека — республикалық бюджет, яғни салық төлеушілердің ақшасы (ҚҚҚ Отбасы банктің ипотекаларын меңзеп отыр. — Ред. ескерт.).
— Коммерциялық ипотека — тек нарықтық қаржыландыру: банктер өздері нарықтан алатын ақшаны береді.

— Сондықтан мемлекеттік көмекті тек халықтың күнкөрісі төмен жіктеріне бағыттау маңызды. Бұл оларға экономикалық пайда әкеледі және жалпы нарыққа арналған тұрғын үйдің қолжетімділігіне әсер етпейді, — деп қосты сарапшы.

Негізгі қағида: жеңілдікті ипотека — мұқтаждарға, ал нарықтық ипотека — орташа және жоғары табысы бар адамдарға арналған. 

Қаржыгерлердің пікірі: мемлекет не істеуі керек

  • Нарықтағы белгілі бір институттың (Отбасы банк. — Ред. ескерт.) шоғырлануын азайтып, коммерциялық банктерге тұрғын үй құрылыс жинақ жүйесіне жол ашу.

Сонда салымшылар өз қаражатын қайда сақтау керектігін таңдай алады, клиент үшін бәсекелестік күшейеді және банктерді ипотекалық несие бойынша жақсы шарттар ұсынуға ынталандырады.

  • Отбасы банктегі ипотека бойынша салық шегерісін коммерциялық банктерге де ұсынып, мұқтаж адамдар оны тек алғашқы тұрғын үйді сатып алу үшін қолдануға рұқсат ету.

Басқаша айтқанда, екінші деңгейлі банктерге Отбасы банкпен тең мүмкіндіктер мен шарттар беру, ал тұтынушыларға инклюзияны кеңейту маңызды.

Тұрғын үй құрылыс жинақ жүйесі бойынша жұмыс істеу үшін лицензия алып, белгілі бір міндеттемелерді орындау жеткілікті — ешқандай шектеу немесе монополия жоқ. Тиісті заң 2000 жылдың желтоқсанынан бастап бар, бірақ осы уақытқа дейін бірде-бір коммерциялық банк еншілес банк ашып мұндай жолмен жұмыс істегісі келмеді.
ҚҚҚ мұны былай түсіндірді:
— Еншілес тұрғын үй құрылыс жинақ банкін ашу қосымша капитал, негізгі қаражат, қызметкерлер және т.б. қажет болғандықтан тиімсіз. Бұл міндетті түрде жеке банк болуы керек дегенге ешқандай қарсылық жоқ. Тұрғын үй құрылыс жинақ жүйесінің салымшылары мен несие алушылары ірі, капиталы жақсы, тәуекелдерді басқару жүйесі және рейтингі бар банктерде бұл қызметтерді пайдаланса, әлдеқайда жақсы қорғалады.

2025 жылға болжам

  • Базалық мөлшерлеменің қазіргі 14.25 %-дан 11.5-12 %-ға дейін төмендеуі.
  • Нарықтық бағдарламалар бойынша баға шарттары 225–275 базистік пунктке жақсарады, бұл ұзақ мерзімді ипотекалық несиелер үшін айтарлықтай сезіледі.

Базистік пункт — пайыздық мөлшерлеме мен басқа да қаржылық көрсеткіштердің өлшем бірлігі, ол бір пайыздың жүзден біріне (0.01 %) тең. Базистік пункттер қаржы нарығында пайыздық мөлшерлемелердегі, облигациялардың табыстылығындағы, маржадағы және басқа да көрсеткіштердегі өзгерістерді дәл көрсету үшін жиі қолданылады.

— Жалпы алғанда, соңғы онжылдықта құрылыс секторын қолдауға, ішкі құрылыс материалдарын өндіруді ынталандыруға және қазақстандықтар үшін тұрғын үйдің қолжетімділігін қамтамасыз етуге бағытталған шаралардың тиімділігін жан-жақты талдау артық болмас еді. Бұл тиімсіз бөлікті бөліп, Қазақстандағы шараларды әлемдегі үздік тәжірибелермен салыстыруға мүмкіндік берер еді, — деп қорытындылады Рамазан Досов.